KLIK HIER VOOR INFORMATIE |
RUNDVEE-INSEMINATIEEN VRUCHTBAARHEIDSPROBLEMEN BIJ KOEIEN |
CLICK HERE FOR |
Stress is een toestand van spanning die optreedt in het lichaam van mensen en dieren als een reactie op 'externe stimulantia'. De invloed van die stimulantia in het lichaam bestaat hierbij uit een bepaald patroon van fysiologische reacties, wat er op gericht is om het hoofd te kunnen bieden aan bedreigende situaties. Als die bedreigende situaties van basale aard zijn voor het lichaam van de mens of van het dier is, spreekt men van fysieke stress. Deze vorm van stress ontstaat bijvoorbeeld wanneer het lichaam van mens of dier over te weinig voedingsstoffen kan beschikken. Of bijvoorbeeld wanneer de mens of het dier ernstig ziek is. Of bijvoorbeeld onder omstandigheden van extreme koude, of extreme hitte. Als de situaties die als bedreigend worden ervaren van psychische aard zijn, spreekt men van psychische stress. Deze vorm van stress ontstaat bijvoorbeeld door angst, door schrik, door onzekerheid, of door 'sociale stress'.
Als er stress voorkomt bij mensen of dieren, is de uitwerking daarvan doorgaans negatief op het functioneren van die mensen of die dieren. Deze vorm van stress wordt nader gedefinieerd als distress. De gezondheid en de vruchtbaarheid worden in een toestand van distress ook duidelijk slechter. Als de stress echter positief uitwerkt voor het functioneren van mensen of dieren, spreekt men van eustress. Dit is wat men ook wel 'gezonde spanning' noemt. Om bijvoorbeeld in cruciale levensomstandigheden adequaat te kunnen handelen, is deze vorm van stress een uitkomst. Deze vorm van stress kan ook het denkproces zich sterker doen richten op het vinden van een oplossing voor een probleem. De gezondheid en de vruchtbaarheid van mensen en dieren worden in een toestand van eustress bevorderd. Bij koeien merkt men heel duidelijk de invloed van eustress op de vruchtbaarheid, wanneer de koeien na een lange stalperiode in de wei worden gelaten. Maar ook wanneer de koeien in de natte herfst worden opgestald. Of wanneer de koeien worden omgeweid vanuit een kale weide naar een weide waarin volop vers en smakelijk gras aanwezig is. Onder die omstandigheden ziet men de vruchtbaarheid van de koeien vaak opvallend toenemen. Bij vrouwelijke schapen (ooien) is dit zo'n bekend effect, dat schapenhouders hun schapen ten tijde van het dekseizoen stelselmatig in een nieuwe weide doen. Het aantal lammeren wat later wordt geboren, is dan steeds groter, zo is de ervaring van die schapenhouders. Bij de mensenvrouw lijkt een toename van de vruchtbaarheid voor te komen bij die vrouwen die op zeker moment op vakantie zijn. Dit effect bij de mensenvrouw lijkt niet zozeer met de voeding van de mensenvrouw te maken te hebben, alswel met de toestand van eustress welke zij tijdens haar vakantie ervaart. Een zekere mate van welbevinden en van opgewondenheid lijken daartoe voorwaardelijke criteria te zijn.
Wat de verslechterende invloed betreft van stress op de vruchtbaarheid van koeien, is chronische stress, van grotere invloed dan acute stress. Tenminste wanneer die acute stress zich niet voordoet in een patroon van frequente herhaling. Als stressoren gedurende lange tijd hun invloed onverminderd doen gelden, is er grote kans op het ontstaan van die zo vervelende chronische vorm van stress. De aanwezigheid van stress bij de koe veroorzaakt dat de hormonenhuishouding bij die koe een relevante wijziging ondergaat. Die wijziging is er op gericht om het hoofd te bieden aan de bedreigende situatie waarvan op dat moment sprake is. De voor de gezondheid en de vruchtbaarheid van de koe zo gewenste optimale hormonenhuishouding is dan verstoord. Onder deze omstandigheid is de kans dan ook kleiner dat een eventuele inseminatie tot bevruchting leidt, of ergo tot de geboorte van een voldragen en normaal ontwikkeld kalf. In extreme gevallen kan stress zelfs leiden tot het afstoten van de vrucht, vooral in de eerste maanden van de dracht. Om überhaupt drachtig te kúnnen worden moet een koe eicellen produceren. Dat is onloochenbaar! Maar bij een koe die voortdurend gestrest is, zal dat proces duidelijk minder succesvol verlopen. Eén van de stressoren waar wat dat betreft op moet worden gelet, is pijn. Een koe die voortdurend pijn heeft, zal overigens niet alleen minder eicellen produceren, maar ook de kwaliteit van de eicellen zal minder zijn. Door stress is de kwaliteit van de melk ook nog eens van lager niveau. Dat wordt kenbaar aan het hogere celgetal van de melk, wat dan uit de onderzoeken van de labaratoria voor melkonderzoek naar voren komt.
Tijdens het uitvoeren van een inseminatie, bemerken wij als inseminatoren soms dat het canalis cervicis (cervixkanaal) iets te nauw is voor de passage met de pistolet . Dit ondanks het feit dat die betreffende koe beslist goed tochtig is. In een dergelijk geval is het vaak wel mogelijk om het achterste gedeelte van de cervix te kunnen penetreren. Als het zeer wenselijk is om een volledige passage van de cervix te bereiken, dan zal men dat vaak nog wel kunnen bereiken door het toepassen van een speciale techniek waarbij men de cervix van binnen uit met de pistolet gaat masseren. Na 5 à 10 minuten van geduld bij het uitoefenen van deze techniek, zal meestal plotseling blijken dat het cervixkanaal zich blijkt te hebben verwijd. Dit effect (het zogenaamde Ferguson-effect) wordt uiteraard alleen bereikt wanneer er door de koe een geringe hoeveelheid van het hormoon oxytocine in haar bloedbaan wordt afgescheiden. Het tegenovergestelde effect blijkt zich echter soms ook voor te doen. De te nauwe cervix, die in eerste instantie nog gedeeltelijk kon worden gepenetreerd, blijkt soms bij koeien die gestrest zijn, na 5 à 10 minuten plotseling in het geheel niet meer te kunnen worden gepenetreerd. Ook de spermatozoa zullen dan niet meer in het cavum uteri kunnen gaan binnendringen. Een koe die voortdurend erg gestrest is bij het insemineren, zal om voorgaande reden niet drachtig kunnen worden. Maar ook voor dat probleem is er wel weer een oplossing. Want als men een dergelijke koe met hetzelfde middel zou gaan inspuiten, wat ook wordt gebruikt om stieren rustig te krijgen die voor de slacht moeten worden afgevoerd, zal men een dergelijke koe na inseminatie wel drachtig kunnen krijgen.
Het gegeven dat onder omstandigheden van stress de cervix de neiging heeft te gaan sluiten, is overigens niet de enige reden waarom stress nefast is voor de vruchtbaarheid van de koe. Bij een gestreste koe is de hartslag verhoogd en zij zal eerder gaan zweten. Die hogere lichaamstemperatuur van de koe is bijvoorbeeld nadelig voor de gameten. Via die route is er dus ook sprake van een verslechterend effect van stress op de vruchtbaaarheid van koeien. En door de afgifte van adrenaline in de bloedbaan van de koe, die is geschrokken, zal de bloedtoevoer bijvoorbeeld naar haar voorplantingsorganen verminderen en zullen de voor het spermatransport zo noodzakelijke contracties van de spieren in de baarmoederwand (en de noodzakelijke contracties van de spieren van de salpinges) achterwege blijven.
Voor een inseminator is het uitvoeren van een perfecte inseminatie bij een erg nerveuze koe overigens ook geen sinecure. Het potentiële gevaar voor verwonding, wat altijd wel enigszins aanwezig is bij het verblijf tussen dieren die veel sterker en zwaarder zijn dan men zelf is, neemt onder die omstandigheid erg toe. Daar moet men als inseminator erg op bedacht zijn. Maar dat feit veroorzaakt wel dat men dan als inseminator een minder goede gedachteconcentratie zal weten te bereiken voor het optimaal uitvoeren van de inseminatie. In de praktijk is dit gegeven mogelijk van relatief grote verslechterende invloed op het drachtig worden van runderen die gestrest zijn. Om het persoonlijke gevaar wat men als inseminator loopt bij het insemineren van een gestreste koe te minimaliseren en om haar bevruchtingskans te vergroten, zal men de koe eerst op haar gemak moeten proberen te stellen. Dat kan men het beste doen door zo dicht mogelijk bij haar schouder, met de rugzijde, tegen de koe aan te gaan staan. Het is daarbij de bedoeling dat de koe wel goed voelt dat men tegen haar aan staat, maar dat de koe niet echt voelt dat ze aangeduwd wordt. Anders roept dat feit bij haar verzet op. Als men de koe bij de knobbel van haar darmbeen beetpakt, of aanduwt, zal ook dat feit tot verzet van de koe aanleiding zijn. Dat moet men nooit doen, ook niet bij een koe die niet echt nerveus is. Als men daar aldus enkele minuten tegen de koe heeft aangestaan, strijkt men vervolgens langzaam met een hand naar achteren over de wervelkolom van de koe. Totdat men uiteindelijk de staart van de koe beet heeft en ondertussen achter de koe is gaan staan. In veel gevallen zal men een dergelijke angstige koe dan aardig hebben gekalmeerd. En men zal dan vervolgens vrij gemakkelijk en relatief veilig een perfecte inseminatie bij haar kunnen gaan uitvoeren. De kans op een succesvolle bevruchting is hierna groter.
Als er bij een te insemineren koe sprake is van acute stress zal de bevruchtingskans van die koe daardoor duidelijk veel lager zijn, maar dat betekent dan niet dat die koe bij een volgende tochtigheid daardoor een minder goede kans maakt om drachtig te worden. Tenminste als er geen omstandigheden aanwezig zijn die er toe bijdragen dat die koe bij die volgende inseminatie weer opnieuw onderhevig raakt aan acute stress. Is er daarentegen sprake van chronische stress bij de te insemineren koe, dan moet men wel verwachten dat ook bij een volgende inseminatie van de koe de kansen op bevruchting duidelijk verlaagd zijn. Voor een optimale gezondheid en vruchtbaarheid van koeien, moet het subtiele en evenwichtige samenspel van hormonen, dat mede verantwoordelijk is voor de homeostase van het lichaam, zo min mogelijk worden verstoord. Vanzelfsprekend kan men nooit geheel voorkomen dat de koeien met dergelijke verstoringen van het subtiele en evenwichtige samenspel van de hormonen worden geconfronteerd. En dat is ook niet altijd wenselijk. Een koe die bijvoorbeeld te maken krijgt met een aanval van een hond, zal daardoor gestrest raken. En dat is maar goed ook, want door de stress die zij dan oploopt, zal zij een grotere kans hebben om het er heelhuids vanaf te brengen.
Sommige andere stressoren zijn gemakkelijker te voorkomen. Bijvoorbeeld de stress die koeien oplopen als zij worden afgezonderd van de andere koeien van de kudde (sociale stress). Of de stress door extreme hitte of extreme kou. Ook de stress door ondervoeding is wel te voorkomen. Hoewel het voor een veehouder niet meevalt om op al dit soort mogelijke stressoren altijd voldoende alert te zijn. Hoe zal hij bijvoorbeeld kunnen voorkomen dat een koe stress op loopt door een toevallig opgelopen ziekte, of door een weefselbeschadiging, of door toevallige inname van giftige voedingsstoffen? Bestaat de stressor uit angst, of nervositeit, dan kan daar door de veehouder wel iets aan worden gedaan. Door de koe ruim van tevoren eens uitgebreid te gaan borstelen, zal men op eenvoudige wijze tot relaxatie bij de koe kunnen komen. Is er sprake van chronische stress bij de koe, dan verdient het aanbeveling om die koe een aantal dagen achtereen een borstelbeurt te gaan geven. Van die geringe moeite zal men ook op andere momenten, in de omgang met die koe, veel plezier kunnen gaan beleven. Bovendien zal dat de lactatie van die koe bevorderen.
Bij koeien die zich niet onderaan, of niet bovenaan, de 'ladder' van de sociale rangorde bevinden, is het welbevinden vaak het hoogst. Dat is ooit eens in een wetenschappelijke studie aangetoond. Het gehalte in het bloed van het gelukshormoon hormoon oxytocine was bij de lager geplaatste koeien betrekkelijk hoog, terwijl dat van het stressgerelateerde hormoon cortisol betrekkelijk laag was.
Koeien die, ondanks hun goede gezondheid, toch slecht drachtig willen worden, hebben soms een verlate ovulatie, vooral als zulke koeien eveneens te lang tochtig zijn. Sommige veehouders hadden in het verleden, naar hun eigen zeggen, een heel drastische manier om dit probleem te tackelen. 'Wij dumpten dergelijke koeien gewoon een tijdlang in de één of andere landsloot', zeiden die veehouders aan ons. 'En daarna bleken ze dan vaak wel drachtig te zijn geworden. Is dat een 'broodjeaapverhaal' van die betreffende veehouders? Let wel, dat stress vaak een gevolg is van angst. En besef dat de ovulatie bij een angstige en/of gestreste koe weleens versneld zou kunnen plaatsvinden. Door die gemoedsaandoening zou er dan een 'geforceerde' ovulatie plaatsvinden. Dat zou althans het werkingsprincipe achter deze aanpak moeten zijn. Tegenwoordig laten veehouders een koe met een dergelijke bijzonderheid, even simpel door de dierenarts met een ovulatie-inducerend middel als 'Receptal' behandelen.
Vanzelfsprekend heeft stress ook invloed op de vruchtbaarheid van de koe, als die stress zich voordoet bij de stier welke het sperma voor de bevruchting van de koe heeft geoffreerd. Door de invloed van stress bij de stier wordt de levensvatbaarheid van de spermacellen namelijk verminderd. Zodat stress ook op indirecte wijze van invloed is op de vruchtbaarheid van de koe.